Azerbaycan’ın 100. yılı için

SULTAN GÜMÜŞ

Türkiye Yazarlar Birliği (TYB)’ nin ‘Cumartesi Sohbetleri’ kapsamında düzenlediği etkinliklerin bu haftaki konuğu Yrd.Doç.Dr. Selçuk Türkyılmaz. ‘Bakü'nün Kurtuluşunun 100. yılı ve Kafkas İslam Ordusu’ konusunu tartışan Türkyılmaz, katılımcıların sorularını da yanıtladı. Daha önceki haftalarda Azerbaycan Cumhuriyetinin 100. kuruluş yılı dolayısıyla Prof.Dr. Yavuz Akpınar da bir sunum gerçekleştirmişti. Salonda yer alanlar arasında; Prof.Dr. Yavuz Akpınar, Prof.Dr. Şerif Ali Bozkaplan, yazar Fahriye Ipekçioğlu, roman yazarı Firdevs Tuncay, Azerbaycan Kardeşlik ve İşbirliği Derneği Başkan Yardımcısı Cavid Aliyev, şair Turan Atasever ve konuya hassasiyeti olan çok sayıda dinleyici bulunuyordu.

VARLIK YOKLUK SAVAŞI VERİLİYORDU

Sohbetin açılış konuşmasını Şair Muhammet Tang yaptı. Ardından Türkyılmaz sunumuna başlayarak şöyle konuştu: “Yıl 1918. Mart ayı. Osmanlı Türk ordusu I. Dünya Savaşı’nın ağır şartları içinde birçok cephede varlık yokluk savaşı veriyordu. Avrupalı emperyalist devletler dünyanın neredeyse tamamını hâkimiyetleri altına almış, geriye sadece Osmanlı coğrafyası kalmıştı. Zaten bu savaşın çıkış sebeplerinin başında coğrafyamızın paylaşılmasında yaşanan anlaşmazlıklar vardı. Dört yıl boyunca devam eden savaşta bütün ordular yorgun ve bitkin düşmüştü. 1917’de Rusya’da meydana gelen olaylar Rus hâkimiyeti altında yaşayan milletlerin kendi kaderlerini tayin etme hakkı bakımından bir imkân doğurmuştu. Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’ın birlikte hareket etme arayışları neticesinde Mavera-yı Kafkas Konfederasyonu kurulsa da kalıcı bir siyasî etki oluşmadı. Bu durumun ortaya çıkmasında Ermeni milliyetçiliğinin ciddî bir tesiri oldu. 1918 Mart hadiseleri Rusya hâkimiyetinde yaşayan milletlerin kendi kaderlerini tayin etme mücadelesine vurulan büyük bir darbeydi. Azerbaycan Türk tarihine ‘Mart Faciası’ adıyla geçen olayda üç gün içinde 18.000 Müslüman katledilmişti. Ermeni milliyetçileri Ruslarla birlik olup Kafkasya Türklerine büyük bir darbe vurdu. Ermeni ve Rus çetelerinin katliam haberleri Osmanlı başkentine de ulaştı. Azerbaycan’dan yardım çığlıkları yükselmeye başladı. Kafkasya Müslümanları adına İstanbul’a heyetler gönderildi. Enver Paşa, üvey kardeşi Nuri Paşa kumandasında bir ordu teşkiline karar verdi. Batı dünyasının bitti dediği Osmanlı yeniden ayağa kalktı ve Kafkasya Müslümanlarının kurtarılması için harekât emri verildi. Kafkas İslam Ordusu kurulmuş ve Bakû istikametinde yürüyüş başlamıştı.”

HER TÜRLÜ ENGEL

Batı’nın, Kafkas İslam Ordusu’nun Bakû istikametindeki yürüyüşüne her türlü engeli çıkarmak için harekete geçtiğini kaydeden Türkyılmaz, “Savaşta müttefikimiz olan Almanlar dahi bu sefere karşı çıkıyordu. Kafkas İslam Ordusu önce yeni Türk cumhuriyetinin geçici merkezi olan Gence’yi güvence altına aldı. Sonra sıra Bakû’nun kurtarılmasına geldi. Nuri Paşa kumandasındaki ordumuz, ilk çatışmalarda düşman kuvvetlerini bozguna uğratmış ve Bakû’ya doğru giden yol açılmaya başlamıştı. Bakû petrollerini Batı, Türklere bırakmak istemiyorlardı. Bakû’nun kurtarılması ve katliamın durdurulmasına Almanlar ne kadar karşı çıktıysa İngilizler de o kadar karşı çıktı. İngiliz basını, Trakya’dan Hindistan sınırına kadar geniş bir alanda bağımsız Müslüman devletlerden bahsetmeye başladı. Enver Paşa’yı ve Osmanlı ordusunu hayalperestlikle, Turan hayali kurmakla, Pan-İslamist olmakla suçlamaya başladılar. Bu suçlamaların hâlâ devam ediyor olması anlamlıdır. İngiliz basınının Hindistan’a kadar bağımsız Müslüman devletlerden endişe etmesi de anlamlıdır. Çünkü o dönemde İngiliz imparatorluk tacının eşsiz mücevheri Hindistan sömürgesiydi” dedi.

MUHTEŞEM BİR MAZİYE SAHİP

Ağustos başlarında Kafkas İslam ordusunun Bakû’ya dayandığını aktaran Türkyılmaz, “Artık Bakû’nun kurtarılması an meselesiydi. Rus ve Ermeni güçleri Enzeli’de bulunan İngiliz ordusundan yardım istedi. Hindistan’a kadar geniş bir alanda ortaya çıkacak bağımsız Müslüman devletlerden endişeye kapılan İngilizler, Bolşevik Ruslara ve Ermenilere yardıma koşmakta çekince göstermedi. Fakat Kafkas İslam Ordusu, Bakû’ya varmakta kararlıydı. Enver Paşa, özel hattan çektiği telgraflarda her ne pahasına olursa olsun Bakû’nun kurtarılması gerektiğini söylüyordu. Fakat ordumuz yeterli mühimmat kalmadığı için Bakû önlerinde durmak zorunda kaldı. Düşmana atılacak top mermisi dahi yoktu. Bu mola bir aydan fazla sürdü. Bakû’da Türkler üzülürken Rus ve Ermeniler seviniyordu. İngilizler de takviye birlikler getirmeye devam ettiler. Bakû kurtarıldı. Eğer bugün Bakû hâlâ Türk şehriyse bunu Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu’na borçludur. Muhteşem bir maziye sahip olan biz Türkler, bundan başka bir tercih de yapamazdı” diye konuştu.

Kafkas İslam Ordusu’nun kazandığı bu tarihî zaferle Enver Paşa’nın kardeşi Nuri Paşa’nın adının tarihe silinmez harflerle yazıldığını söyleyen Türkyılmaz, “Nuri Paşa, bu ordunun komutanıydı. Aynı şekilde bu zaferde Nuri Paşa’nın yanında Mürsel Paşa’nın adı da tarihe silinmez harflerle kazınmıştır. Kafkas İslam Ordusu’nun bu zaferi kazanmasında Dağıstan gönüllü birlikleri ile Azerbaycan Türklerinden müteşekkil birliklerin önemli bir rolü olmuştur. Bu zafer, Kafkasya’da yaşayan Türk ve Müslümanlarla Anadolu Türklerinin yardımlaşmasının tezahürüdür. Kafkas İslam Ordusu’nun zaferi bugünkü Azerbaycan ve Türkiye arasındaki yakın münasebetlerin de temelini atmıştır” dedi. Sunumun ardından dinleyiciler söz hakkı aldı ve Türkyılmaz’a ise teşekkür belgesi takdim edildi.