Ekonominin gidişatında önemli rol oynayan faiz artışları, tüketim fiyatlarından küresel piyasaya kadar birçok alanda dalgalanmalara neden oluyor. Peki, merkez bankaları neden faizleri artırır?
Merkez bankalarının aldığı faiz artırımı kararları, ekonomide güçlü etkiler yaratır. Bu küçük gibi görünen kararlar, aslında enflasyonu kontrol altına almak, tasarrufu teşvik etmek ve harcamaları dizginlemek gibi durumlar için tanımlanır. Peki, merkez bankaları neden faiz yükseltir ve bu karar ekonomiyi nasıl etkiler?
Bankaların, bireylere ve işletmelere sunduğu faiz oranları genellikle merkez bankalarının belirlediği oranlarla uyumlu şekilde hareket eder, ancak başka etmenlerden de etkilenir. Faiz oranları, kredi talebi ve arzına göre de şekillenir. Yani, tüketicilerin ve şirketlerin ne kadar harcama yapmayı veya yatırım gerçekleştirmeyi düşündükleri ve piyasada mevcut kredi miktarı bu oranları doğrudan etkiler.
Bu durum aslında temel ekonomi prensiplerine oldukça benzer. Örneğin, bir ürüne olan talep yüksek ama arz düşükse, fiyatların artması beklenir. Faiz oranları da bu mantığa göre işler. Eğer insanlar ve şirketler harcama yapmak veya yatırım yapmak istiyor, ancak yeterince kredi bulamıyorsa, bu durumda faiz oranları yükselme eğilimine girer. Bu da borç almanın daha maliyetli hale gelmesi anlamına gelir.
Bu noktada devreye merkez bankaları girer. Merkez bankaları, bankalara ihtiyaç duyduklarında borç sağlar, aynı zamanda bankalar da fazla nakitlerini merkez bankalarına yatırır. Bu süreçte, bankalar ile merkez bankası arasındaki borçlanma maliyetini belirleyen ve merkez bankası tarafından düzenlenen faiz oranına politika faizi adı verilir.
Merkez bankaları, para politikalarını bu faiz oranını belirleyerek ve gerektiğinde değiştirerek yönetirler.
Merkez Bankası politika faizini yükselttiğinde;
Faiz Kanalı: Bankalar, müşterilerine uyguladıkları faiz oranlarını artırır. Kredi çekmek daha maliyetli hale geldiğinden, insanlar borçlanmayı erteleyip tasarrufa yönelirler, bu da harcamaların azalmasına neden olur.
Beklenti Kanalı: Enflasyonla mücadele beklentisi güçlenir, enflasyon beklentileri düşer ve bu durum gelecekteki ekonomik kararları şekillendirir.
Döviz Kanalı: Döviz kurları geriler, Türk lirası değer kazanır. Bu da ithal ürünlerin fiyatlarının düşmesine ve bu ürünlere olan talebin azalmasına yol açar.
Faiz artışları ekonomiyi nasıl etkiler?
Faiz artışlarının başlıca sebeplerinden biri, ödemeler dengesinde açık veren ülkelerin ekonomik sıkıntılarını hafifletmek için yabancı yatırımcıların sermayesine ihtiyaç duymasıdır. Bu nedenle, ülkeler ödemeler dengesi sorunlarını çözmek amacıyla faiz oranlarını yükselterek sıcak para çekmeyi hedefler. Ayrıca, sıcak para girişi ülkenin para biriminin değerlenmesine de katkıda bulunur. Para birimi güçlendikçe, döviz kurundaki yükselişin neden olduğu maliyet enflasyonu baskılanır.
Merkez bankaları, enflasyonun temel kaynaklarından biri olan maliyet enflasyonunu kontrol altına alırken, faiz artışlarıyla iç piyasadaki talebi de düşürerek talep enflasyonunu frenlemeyi amaçlar. Ancak, faiz artırımlarının getirdiği bu olumlu sonuçların yanı sıra, bazı olumsuz yan etkiler de ortaya çıkabilir.