9 Eylül 1922, İzmir’in Kurtuluşu olduğu kadar koca bir kentin de kül oluşunun tarihi… Semtlerin yok olduğu, binlerce insanın öldüğü Büyük İzmir Yangını, günümüze dek süregelen karşılıklı suçlamalar nedeniyle güncelliğini koruyor
Bu yıl 92. kez kapılarını açan İzmir Enternasyonal Fuarı ve tam da bugün kutlanan 9 Eylül İzmir’in Kurtuluşu sizlere neyi hatırlatıyor? Hiç şüphesiz ki 13 Eylül 1922’de yaşanan Büyük İzmir Yangını’nı… Ya da belki çoğunuzun hiç duymadığı bir olay. Öyleyse hatırlayalım.
Yaklaşık 4 gün süren ve şu an ki fuar alanını geçmiş yıllarda harabeye çeviren, binlerce insanın ölümüne neden olan ve kültürleri yok eden 1922 Büyük İzmir Yangını neden oldu, kaç gün sürdü, kimler tarafından yapıldı ve nereleri, kimleri etkiledi? Her şeyden önemlisi 9 Eylül İzmir’in Kurtuluşu ile bir bağlantısı var mı? Sizler için derledik…
4 GÜN SÜREN BİR YANGIN
Mustafa Kemal komutasındaki ordu, 9 Eylül 1922'de İzmir'e girmiş, bundan dört gün sonra yani 13 Eylül’de ise Büyük İzmir Yangını başlamıştı. Basmane'de başlayan ve dört gün süren yangın kent merkezini, özellikle de Rum ve Ermeni mahallelerini büyük ölçüde tahrip etmişti. Binlerce İzmir ve Ege Hıristiyan’ı (65-180 bin) hayatını kaybetmişti. Yangında kimin daha büyük rolü ve sorumluluğu olduğu hala tartışılıyor Yangın, 18 Eylül'de nihayet kontrol altına alınsa da kentin yangınlarla boğuşması 30 Eylül'e dek sürmüş. Ermeni, Rum mahalleleri tamamen; Avrupalıların yaşadığı Frenk mahallesi ise kısmen yanmış. Bazı kaynaklara göre özellikle İzmir Tiyatrosu, Kramer Oteli, İzmir Palas, Posta ve Telgraf Dairesi, Sporting Klüp, Paris Kahvesi, Fransız ve İngiliz Konsoloslukları, Tütün Rejisi, Frenk mahallesindeki mağazalar, pasaport daireleri ve bankalar başta olmak üzere bu yangında şehrin üçte ikisinin kül olup yandığı belirtiliyor. Yangınla birlikte İzmir'in nüfus yapısı değişmiş ve geride kalanların çoğu İzmir’i terk etmek zorunda kalmış.
GÜNCELLİĞİNİ KORUYAN BİR HADİSE
Olayın, Türk ordusunun 9 Eylül 1922'de İzmir'i yeniden ele geçirmesinin hemen ardından, kritik bir dönemde vuku bulması, tarihi önemi bulunan bazı yapıların ve semtlerin yok olması ile neticelenmiş olması, günümüze dek süregelen karşılıklı suçlamalar ve farklı kaynaklarda yer alan değişik tezler nedeniyle güncelliğini koruyan bir hadisedir. Türklerin, kendi ülkelerinin en kıymetli şehirlerinden birini (İzmir açısından) nispeten pürüzsüz bir şekilde geri aldıktan dört gün sonra neden yakmak isteyecekleri önemli bir soru işareti oluşturmaktadır.
YANAN BİR MAHALLEDEN FUARA…
Basmane yakınlarında yanan mahallelerin yeniden ayağa kalkması, o mahallelerde yaşayanların İzmir'i terk etmemesi için ise herhangi bir girişimde bulunulmamış. Aksine mekan yeni bir kurulumla eğlence alanına dönüştürülmüş. Yani şimdiki Kültürpark’a…
Fuar alanının temeli, 1922 İzmir Yangını'nda kül olmuş mahallelerin bulunduğu ve sonraki yıllarda şehrin ortasında bir pislik ve derbederlik yuvası hâline gelmiş bulunan bugünkü yerinde 1 Ocak 1936'da törenle atıldı. 360 bin metrekarelik alanın Kültürpark hâline getirilmesi ve yılın belirli bir ayında bu alan üzerinde uluslararası bir fuarın gerçekleştirilmesi planlandı. Kültürpark alanının düzenleme çalışmaları, dönemin İzmir Belediye Başkanı Dr. Behçet Uz'un ve gazeteci sıfatıyla Moskova'daki Gorki Parkı'nı gezmiş olan yardımcısı Suat Yurtkoru'nun yönetiminde, proje aşamasında da dönemin Moskova Belediye Başkanı Bulganin tarafından görevlendirilen mimarların tasarımı çerçevesinde 1936'da tamamlanmış; 01 Eylül 1936'da Heyeti Vekile Reisi İsmet İnönü'nün katıldığı bir törenle İzmir Enternasyonal Fuarı, Kültürpark'ta açılmıştır. İzmir, Kültürpark ve Fuar âdeta özdeşleşmiştir.
BU İÇERİK DE DİKKATİNİZİ ÇEKEBİLİR: Küçük bir depodan Kültürpark’a… İşte fuarın 92 yıllık yolculuğu!