Yaşanan olumsuz durumlar karşısında gelişen çaresizlik hissi, bireyleri pasif ve umutsuz bir ruh haline sürükleyebilir. Bu noktada karşımıza öğrenilmiş çaresizlik kavramı çıkar. Peki öğrenilmiş çaresizlik nedir?
Birtakım olumsuz koşullara maruz kalan bireylerden bazıları, kendilerini bundan sonra da olumsuz şeyler yaşayacağı konusunda şartlandırırlar ve gelecekte olumlu bir şey elde etmeyi beceremeyecekleri konusunda kendilerini inandırırlar. Zaman içerisinde anksiyete ve depresyon gibi olumsuz sonuçları doğuran bu psikolojik duruma, öğrenilmiş çaresizlik denir. Öğrenilmiş çaresizlik konusuna daha detaylı değinecek olursak…
ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK NEDİR?Öğrenilmiş çaresizlik dediğimiz kavram, bireylerin tekrar tekrar başarısızlık yaşadıklarında veya kontrol edemedikleri olumsuz durumlarla karşılaştıklarında, gelecekte de yaşayacakları benzer durumlarda çaresiz olduklarını düşünmeleri ve bu durumu kabullenmeleri olarak ifade edilebilir. Öğrenilmiş çaresizlik hissine kapılan bireyler, gelecekte olumlu deneyimler yaşayabilme ihtimallerinin olmadığına kendilerini inandırarak, bunu başaramayacaklarını düşünürler. Böyle düşünmelerine sebep olan şey, geçmişteki olumsuz deneyimleridir.
ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK NASIL ORTAYA ÇIKAR?Öğrenilmiş çaresizlik, çoğunlukla bireylerin kontrolü dışında gelişen olumsuz olaylar karşısında sürekli başarısızlık yaşaması sonucu kendini gösterir. Örneğin, sürekli olarak başarısız sonuçlar aldığı bir işte çalışan veya duygusal anlamda sürekli hayal kırıklığı yaşayan kişiler, bir süre sonra durumu değiştiremeyeceklerine ve ne yaparlarsa yapsınlar başarılı olamayacaklarına kendilerini inandırmaya başlarlar. Bu durum olay karşısında boyun eğmelerine ve o noktadan sonra başarmak için herhangi bir çaba göstermemelerine neden olur. Çünkü birey, ‘Nasıl olsa yapamayacağım’ düşüncesi içerisine girer.
Öğrenilmiş çaresizliğin belirtileri arasında ilk sırada motivasyon eksikliği gelir. Birey, çaba göstermeyi anlamsız bulur ve hedeflerine ulaşma noktasında motivasyonunu kaybeder. Bununla birlikte gelecekte başarısız olacağını düşünerek fırsatları değerlendirmez ve denemekten vazgeçer. Öğrenilmiş çaresizlik yaşayan bireylerin zihninde “Ben yapamam”, “Zaten başaramam” gibi düşünceler yer edinir. Bu bireyler, olumsuz koşullar altında kaldıklarında pasif bir şekilde kaderine boyun eğerler ve değişim için adım atmazlar. Uzun süreli öğrenilmiş çaresizlik, beraberinde depresyon ve kaygı bozuklukları gibi psikolojik sorunlara yol açabilir.
ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK NEDİR ÖRNEKBir problemi çözmek için öncelikle problemin ne olduğunu tespit edebilmek gereklidir. Bazen yaşadığımız şeyin ne olduğunu bilemediğimiz için bununla nasıl baş etmemiz gerektiğini de bilemeyebiliriz. O nedenle çevremizde benzer durumları yaşayan kişilerin deneyimlerinden faydalanarak sorunun ne olduğunu bulmak, tedavi etme noktasında son derece önemlidir. Sizler için öğrenilmiş çaresizliğe örnek olabilecek birkaç durum derledik. Böylelikle kendi durumunuzu karşılaştırarak yaşadığınız şeyin öğrenilmiş çaresizlik olup olmadığını anlayabilirsiniz.
1. Akademik Alanda Öğrenilmiş Çaresizlik
Bir öğrenci, matematik dersinde sürekli düşük notlar alır. Çabaladığı halde başarılı olamayınca, matematikte başarılı olamayacağına inanır ve bu dersle ilgili ödev ve projelere artık çaba göstermez. Böylece, diğer derslerde başarılı olsa bile matematik dersinde tamamen pes eder.
2. İş Hayatında Öğrenilmiş Çaresizlik
Bir çalışan, iş yerinde sürekli haksız yere eleştirilir ve çabaları takdir edilmez. Zamanla, ne kadar çalışırsa çalışsın bu durumu değiştiremeyeceğine inanmaya başlar ve görevlerinde daha az sorumluluk almaya başlar ve mevcut durumuna razı olup çalışmaya devam eder.
3. Kişisel İlişkilerde Öğrenilmiş Çaresizlik
Romantik ilişkilerinde sürekli olarak hayal kırıklığına uğrayan bir kişi, partnerlerinden ihanet veya kötü muamele gördüğü için, sağlıklı bir ilişki yaşayamayacağına inanır ve bundan sonra hayatına girecek herkesin ona aynı şeyleri yaşatacağını düşünür.
4. Sağlık Alanında Öğrenilmiş Çaresizlik
Kronik ağrıları olan bir kişi, birçok tedavi yöntemi dener ancak hiçbirinden olumlu sonuç alamaz. Zamanla, ağrılarının geçmeyeceğini düşünmeye başlar ve alternatif tedavi yöntemlerini araştırmayı bırakır. Bu durum, tedaviye olan inancını yitirmesine ve yaşam kalitesinin düşmesine neden olur.
5. Toplumsal veya Ekonomik Alanda Öğrenilmiş Çaresizlik
Maddi durumu sürekli kötü giden bir birey, her ne yaparsa yapsın ekonomik durumunu düzeltemediğini düşünür ve bu nedenle iş aramayı bırakır ya da eğitim gibi kendini geliştirme fırsatlarını değerlendirmek yerine mevcut durumunu kabullenir.
Öğrenilmiş çaresizlik, psikolojik bir durumdur ve doğru teknikler ile tedavi edilmesi mümkündür. Öğrenilmiş çaresizliğin tedavisinde en etkili yöntemlerden biri Bilişsel Davranışçı Terapi yöntemidir. Bu terapide, birey olumsuz düşünce kalıplarını değiştirerek, yerine daha olumlu bir bakış açısı geliştirmeyi dener.
Öte yandan bireyin küçük başarılarla özgüvenini artırmaya çalışması, içerisinde bulunduğu çaresizlik hissini yenmesine yardımcı olabilir.
Bu süreçte aile ve arkadaş desteği, her şeyden daha önemlidir. Çünkü kişiyi bu his içerisinde sokan da buradan çıkmasına en büyük desteği verecek olan da her şeyden önce aile ve arkadaştır. Birey, bu sayede çaresizlik hissini aşma noktasında ilerleme kaydedebilir.