Kuru üzümde fiyatlar rekabeti tehdit ediyor

KEMAL ÖZKURT/ÖZEL HABER - Türkiye, üzüm üretimi ve ihracatında önemli bir konumda bulunuyor. Ülkede yıllık yaklaşık 4 milyon tonun üzerinde üzüm yetiştirilmektedir. Bu üretimin yaklaşık 2 milyon tonu sofralık olarak tüketilirken, 1 milyon 500 bin tonu kurutmalık, 450 bin tonu ise şarap yapımında kullanılmaktadır. Ege Bölgesi’nde yetişen ve özellikle çekirdeksiz Sultaniye üzümü hem sofralık hem de kurutmalık olarak dünya çapında tanınıyor. Türkiye, bu ünlü üzüm türünün üretimi ve ihracatında küresel ölçekte lider konumda yer alıyor. Fakat son zamanlarda kuru üzümde belirlenen yüksek ihracat rakamı hem üreticiyi hem de ihracatçıyı zor durumda bırakırken, rekabet gücünü de kaybetmesine neden oluyor. 2019 yılında kuru üzümün ton başına ihracat fiyatı ortalama 1860 dolar civarındayken, 2024 yılı itibarıyla 3 bin 480 dolar seviyesine kadar yükseldi. Bu rakam, Türkiye’nin ihracatta rakibi olan İran, Çin ve Güney Afrika gibi ülkelerin verdiği fiyatlardan yaklaşık bin dolar üzerinde. Çekirdeksiz kuru üzüm ihracatında ciddi sorunlar yaşadıklarını ifade eden İzmir Ticaret Borsası (İTB) Meclis Üyesi İlhan Zincircioğlu, mevcut koşulların devam etmesi halinde Türkiye’nin rekabet gücünün zayıflayacağını ve yeni rakiplere alan açılacağını belirtti.

REKABET GÜCÜMÜZÜ KAYBEDİYORUZ

Kuru üzüm sektöründe Türkiye’nin dünya liderliğini sürdürmesinin giderek zorlaştığını dile getiren İlhan Zincircioğlu, “Geçtiğimiz yıllarda girdi maliyetleri yükseliyordu ama ona paralel olarak kurlar da yükseliyordu. Bu denge yakalandığında, pazar kaybetmeden ürünlerimizi satabiliyorduk. Şu anda çekirdeksiz kuru üzümün ihracatı çok zor şartlar altında devam etmektedir. Öte yandan mahsul de 350 bin tondan 225 bin tonlara kadar geriledi. İhracat fiyatlarında diğer üretici ülkelerle aramızda yaklaşık bin dolar civarında bir fiyat farkı var. Bu durum, yalnızca pazar payımızı değil, aynı zamanda önemli müşteri gruplarını da kaybetmemize neden oluyor. Bundan 20 – 30 yıl önce İngiltere’deki üzüm alıcıları geldi, bizi eğitti, kalite kontrol belgeleri aldırdı, işletmelerimize hijyen sağladı. Biz de Yunanistan’ı ve Avustralya’yı kuru üzüm piyasasından sildik. Şu anda maalesef aynı durum bizim için de geçerli. Eğer biz ihracat fiyatlarını 3-4 bin dolar seviyelerinde tutmaya devam edersek, alıcılar yeni pazarlara gidecek” diye konuştu.

YENİ RAKİP ÖZBEKİSTAN

Zincircioğlu, geçtiğimiz hafta Özbekistan’a yaptığı ziyaretten de örnekler vererek, bu ülkenin hızla büyüyen bir rakip haline geldiğine dikkat çekti. Özbekistan’ın iklim koşullarının Türk üzümüyle benzer olmasına rağmen, kalite kontrol ve işletme standartlarında 20-30 yıl geride olduklarını belirten Zincircioğlu, ancak bu açığın hızla kapanabileceğine ve yakın gelecekte bu ülkenin Türk kuru üzümüne ciddi bir rakip olabileceğine inandığını ifade etti. Zincircioğlu, Türk kuru üzümünün bu fiyatlarla devam edilmesi durumunda, alıcıların Özbekistan gibi yeni pazarlara yönelmesinin kaçınılmaz olacağını vurguladı.

DESTEK VE SÜBVANSİYON EKSİKLİĞİ

Tarım sektöründeki sübvansiyon ve destek eksiklikleri, kuru üzüm üreticilerinin rekabet gücünü olumsuz etkileyen bir diğer faktör olarak öne çıkıyor. Zincircioğlu, “Tarım ürünleri maalesef yeterince sübvanse edilmiyor ve destekler yetersiz. Bu nedenle üreticiler zor durumda” diyerek, hükümetin daha fazla destek sağlaması gerektiğinin altını çizdi. Sektördeki sürdürülebilir büyüme için daha fazla teşvik ve yatırım gerektiğine dikkat çekti.

İHRACAT FİYATI 3 BİN DOLARIN ÜSTÜNDE

Ege İhracatçı Birlikleri (EİB) raporuna göre, 2019’un başında 1860 dolar seviyelerinde olan kuru üzüm ihracat rakamları, yıl ortasında 2 bin dolara kadar tırmanmıştı. 2020’nin başında fiyatlar 2 bin dolarda sabit kalsa da yıl sonunda 1900 dolara, 2021’in sonunda ise 1800 dolara düştü. 2022’nin ortalarına kadar 1800 dolar civarlarında işlem gören kuru üzüm, yıl sonunda 1600 dolara geriledi. Ancak 2023 yılında fiyatlar yeniden 2 bin dolara çıkarken, 2024 yılının ortalarına gelindiğinde 2 bin 200 dolara ulaşarak önemli bir artış gösterdi. Yıl sonunda ise, ciddi bir sıçrama ile fiyatlar 3 bin 480 dolara kadar yükseldi.

TARİŞ’İN ALIM FİYATI 100 TL

Toprak Mahsulleri Ofisi, 2019 yılında 9 numara çekirdeksiz kuru üzüm alım fiyatını 10 lira, 2020 yılında 12 lira 50 kuruş olarak açıklamıştı. 2021 ürünü çekirdeksiz kuru üzüm alım fiyatı ise sadece 50 kuruşluk artışla 13 lira olarak belirlenmişti. 2022’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından Toprak Mahsulleri Ofisi’nin çekirdeksiz kuru üzüm alım fiyatı 9 numara için kilo başına 27 lira olarak açıklanmıştı. TMO, 2023 ve 2024 yıllarında kuru üzüm alım fiyatı açıklamadı. Öte yandan, TARİŞ tarafından 2019’da 9 numara üzüm alım fiyatı 10 TL olarak belirlenirken, bu fiyat 2020 yılında 12,50 TL’ye çıktı. TARİŞ, 2021 ve 2022 yıllarında fiyat açıklamazken, geçen iki yılın ardından 2023 yılında 7 numara üzüm için 45 TL avans fiyatı belirledi. 2024’te ise son açıklanan fiyat 100 TL oldu.

YILLARA GÖRE ÜRETİM MALİYETLERİ

Çiftçi-Sen’in hesaplamalarına göre, son 4 yıl içerisinde çekirdeksiz kuru üzüm üretim maliyetleri önemli bir artış göstermiştir. Tesis masrafları, amortisman payı ve çıplak arazi değerinin faizi hesaba katılmadan oluşan kuru üzüm maliyeti, 2021 yılı için üretim maliyeti kilogram başına 11,50 TL olarak belirlenmişken, 2022 yılında bu rakam 23,70 TL’ye yükselmiştir. 2023 yılında maliyet daha da artarak kilogram başına 52,50 TL’ye çıkmıştır. 2024 yılı kuru üzüm ortalama kilogram maliyeti de bölge bölge değişmesine rağmen ortalama 98 TL civarındadır. Sendika, 2024 yılında tesis masrafları, amortisman payı ve çıplak arazi değerinin faizi hesaba katılmadan oluşan kuru üzüm maliyeti olan 98 TL’nin üzerine yüzde 25 kar payı ve yüzde 40 insanca yaşam payı eklenerek fiyat belirlenmesi gerektiğini ve bu hesaplamaya göre referans taban fiyatının en az 162 TL olması gerektiğini açıkladı.