İzmir'de seçim rüzgarı nereye esiyor? 100 seçmenden 12’si parti değiştirdi!

Türkiye’de 31 Mart Mahalli İdareler Genel Seçimlerine artık sayılı günler kaldı. Adaylar sokak sokak dolaşarak seçmenden oy istiyor, verilen vaatlere göre ise seçmenler de tercih yapacakları partileri değerlendiriyor. Vatandaşların aday tercihlerini etkileyen birden çok faktör olsa da bunlardan en önemlisi de yaşadıkları coğrafya olarak öne çıkıyor. Bu konuda İzmir özelinde bir araştırma gerçekleştiren Siyaset Bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun ve Siyaset Bilimci Prof. Dr. Gülgün Erdoğan Tosun, 31 Mart seçimlerinde İzmir’e dair önemli sonuçlar elde etti.

Çalışma İzmir’in bin 297 mahallesinden kayıtlı seçmeninin bulunduğu bin 293 mahallesine dayanmakta olup, İzmir Kalkınma Ajansı bu mahalleleri kent yoğunluğu ve ilçe merkezlerine yakınlık-uzaklık kriterlerine göre yoğun kentsel, seyrek kentsel, yakın kırsal ve uzak kırsal mahalleler şeklinde sınıflandırmaktadır. Bu çalışmadan en öne çıkan başlık olarak ise Parti oylarında bir seçimden diğerine yaşanan toplam değişim olarak ifade edilen oy oynaklığı İzmir’de 2018 seçimleri baz alındığında yaklaşık yüzde 12 (,7). Bunun anlamı; son 2 seçimde İzmir’de 100 seçmenden 12’sinin parti değiştirdiğidir.

OY DEĞİŞİM ORANI YÜZDE 12

İzmir mahallelerinde kayıtlı 3 milyon 445 bin 505 seçmen bulunurken, bunların yüzde 58,9’u yoğun kentsel, yüzde 29,7’si seyrek kentsel, yüzde 6,2’si yakın kırsal, yüzde 5’i ise uzak kırsal mahallelerde yerleşiktir. Bu anlamda en az her 2 seçmenden 1’i yoğun kentsel mahallelerde yaşıyor. Parti oylarında bir seçimden diğerine yaşanan toplam değişim olarak ifade edilen oy oynaklığı İzmir’de 2018 seçimleri baz alındığında yaklaşık yüzde 12 yüzde 11,7. Bunun anlamı; son 2 seçimde İzmir’de 100 seçmenden 12’sinin parti değiştirdiğidir. Oynaklık ya da parti değiştirme yoğun kentsel mahallerde daha düşük düzeyde kalırken yüzde 9,4, kırsal mahallelerde il ortalamasının yüzde 11,7 1-2 puan üzerinde seyrediyor. Özellikle ilçe merkezlerine yakın olan kırsal mahallerde ise en yüksek yüzde 13,4 düzeyde. Seçmenin yüzde 88,6’sının kayıtlı olduğu kentsel mahallelerde (yoğun ve seyrek) son seçimler örneğinde parti değiştirme eğiliminin kırsal mahallelere göre daha düşük düzeyde kalması seçim coğrafyasının bir kader olabileceği izlenimini vermekte, değişime karşı direncin mekânsal yansıması olabileceğini düşündürtmektedir.

UZAK KIRSALDA AK PARTİ'YE DAHA FAZLA DESTEK

İzmir mahallelerinin kent türlerine göre son 2 seçimde partilerin aldıkları oylar incelendiğinde, ilk dikkati çeken; iktidar ve muhalefet bloğu partilerin oy güçleri arasındaki belirgin farklılaşma. CHP mahalle türü ayrımı olmaksızın tüm mahallerde yüzde 34-39 arasındaki ortalama oy oranıyla 1.partidir. Oyları mahalle türüne göre farklılaşmakta, kentsel mahallelerde oy ortalaması 2 seçimde de yüzde 38-39 arasında değişmektedir. Asıl çarpıcı olan; seyrek kentsel mahallelerden uzak kırsal mahallere doğru oy ortalamasının daha düşük olması. Nitekim 14 Mayıs’ta kentsel mahallelerde yüzde 38, uzak kırsal mahallelerde yüzde 32 oy ortalamasına sahip. AK Parti oyları ise yoğun kentsel mahallelerden uzak kırsal mahallere doğru gidildikçe artıyor. Seçmenin yüzde 58,9’unun kayıtlı olduğu yoğun kentsel mahallelerde son seçimde ortalaması yüzde 26,1 iken, uzak kırsal mahallelerde yüzde 37. 2018’den 2023’e AK Parti oyları yoğun kentsel mahallerde 3, seyrek kentsel mahallelerde 4 puan düşerken, CHP her iki seçimde de 2 mahalle türünde yüzde 38-39’da tutunmuş durumda. Bu gösterge İzmir’in seçim coğrafyasında CHP’yi AK Parti karşısında güçlü ve üstün kılan bir sosyolojinin yansıması olup, arka planında sosyolojik, ideolojik, algısal dinamikler bulunuyor.

OY OYNAKLIĞI YÜZDE 40’LARI GÖREBİLİR 

Partinin sınıfsal karakteri, ekonomi politikalarının buralardaki ağırlıklı orta sınıfta yol açtığı tahribat da bunda etkilidir. Kırsal mahallelerde kentsel mahallelere kıyasla oy tabanının belirgin yüksekliği, seçmenlerin muhafazakar değerlerini temsil konusundaki değer, kimlik örtüşmesi, yerel elitlerinin başta söylem temelli olmak üzere bu kesimlerle daha kolay irtibat kurması, sosyal yardımların etkisine bağlanabilir. CHP seçmeninin 31 Mart’ta özellikle kentsel mahallelerde keskin bir parti tercihi değiştirmeye yönelmemesi halinde -ki bunun gerçekleşmesi ortalama yüzde 10-11 düzeyinde seyreden oy oynaklığının yüzde 30-40’lara çıkması ile mümkün olabilir- büyükşehir belediye başkanlığı örneğinde kazananın değişmesi zor. Bu olasılık gerçekleşirse, İzmir’de parti tercihi örüntüleri açısından büyük bir sürpriz olur. AK Parti ve adayı Hamza Dağ’ın bu kez başarmak için tipik bir pragmatik merkez sağ siyaset ve siyasetçi figürüyle seçmenlerin karşısına çıktığını da belirtmek gerekir.

KIRSAL MAHALLELERDE MİLLİYETÇİ MUHAFAZAKAR AĞIRLIĞI

MHP’nin oy ortalamaları da mahalle türlerine göre AK Parti’ye benzer bir oy gücü farklılaşmasına sahip. Yoğun kentsel mahallelerden uzak kırsal mahallere doğru gidildikçe oy ortalaması yükselen bir parti. Örneğin; yoğun kentsel mahallerde 2023’te yüzde 4,4 oy alan partinin uzak kırsal mahallelerdeki ortalaması yüzde 7,9, yakın kırsal mahallerde yüzde 8,2. İki partinin toplam oyu son seçimde kırsal mahallelerde CHP ortalamasının 4-5 puan üzerinde. Bu durum kırsalda milliyetçi muhafazakar partilere yönelik seçmen desteğinin CHP karşısında baskın olduğunun bir göstergesi. İYİ Parti 2018 kırsal mahallelerdeki oy gücündeki zayıflık bir yana bırakıldığında, yüzde 10 düzeyinde mahalle türlerine göre dengeli bir seçmen tabanına sahip görünüyor.  HDP 2018, Yeşil Sol 2023 oyları dikkate alındığında, yoğun kentsel mahallelerden uzak kırsal mahallelere doğru gidildikçe oy güçleri çok belirgin biçimde (8-10 puan arasında) azalarak farklılaşmakta. Yoğun kentsel mahallelerde 2018’de HDP’nin 13,8 gibi yüksek oy oranına sahip olması muhtemelen bu mahallelerin çeperlerinde yerleşik Kürt seçmenlerin HDP’ye olan desteği 2023’te yüzde 10’a gerilese de, azımsanmayacak bir oy oranına sahip olması bir yandan aynı seçmen tercihi, diğer yandan Yeşil Sol içinde TİP’e kentin sosyo-ekonomik statüsü yüksek seçmenin merkez mahallelerde vermiş olduğu destekle açıklanabilir. Kırsal mahallelerde milliyetçi refleksin yoğunluğu nedeniyle, sınırlı bazı mahalleler dışında oy gücü yüzde 3-4 arasında seyrediyor. Diğer partiler kategorisinde yer alan başta Zafer Partisi olmak üzere, Memleket, Yeniden Refah partilerinin oy güçleri mahalle türlerine göre farklılaşmıyor, son seçimde 8-9 puan arasında seyrediyor.

2018’DEN 2023’E PARTİLERİN OY DEĞİŞİMİ

İzmir mahalleleri özellikle nüfus yoğunluğu ve ilçe merkezlerine mesafe temelinde seçmen tercihlerinin oynaklık düzeyi bakımından farklılaşmaktadır. Seçmenlerin bir seçimden diğerine parti değiştirme düzeyi ya da iki seçim arasında partilerin oylarında meydana gelen değişimi ifade eden oynaklık bakımından mahalleler birbirinden ayrışıyor. Yoğun kentsel mahallerde son seçimde oynaklık katsayısının yüzde 9,4 olmasına karşılık, yakın kırsal mahallelerde bu katsayının yüzde 13,4, uzak kırsal mahallerde yüzde 12,6’ya ulaşması bu durumun göstergesi. Söz konusu farklılık seçmenlerin kentsel mahallelerde kırsal mahalle seçmenlerine göre daha sınırlı düzeyde parti tercihlerini değiştirdiklerine işaret etmektedir. Oynaklık düzeyini son seçimlerde partilerin oy oranlarındaki değişimle birlikte değerlendirdiğimizde, katsayının yüzde 13,4 olduğu yakın kırsal mahallelerde AK Parti 2018 seçimine göre 4,9 puan oy kaybetmiştir. AK Parti uzak kırsal mahalleler dışında tüm mahallerde 2018 seçimine göre 3 ile 4,9 arasında oy kaybına uğrarken, MHP yakın ve uzak kırsal mahallerde çok sınırlı oy artışı sağlamıştır. CHP tüm mahalle türlerinde 2018’e göre 0,2 ile 2,6 arasında oy kaybı yaşarken, bu kayıp uzak kırsal mahallelerde en yüksek düzeydedir.  İYİP’in seyrek kentsel mahallelerde 4,1 puanlık oy artışı AK Parti’nin oy kaybı, MHP’nin ise oy artışı sağlayamamasıyla birlikte düşünüldüğünde, muhtemelen AK Parti’den bu partiye oy geçişlerinden kaynaklanmış olup, ideolojik olarak kendine CHP’yi yakın görmeyen seçmenin ekonomik krizin etkisiyle adres olarak İYİP’i görmesiyle ilgili olabilir.